ایران با پیامی سرنوشت‌ساز از ترکیه مواجه شد!
اقتصاد ایرانی: با مطرح‌شدن دوباره موضوع پیوستن ایران به گروه ویژه اقدام مالی (FATF)، تلاش‌ها برای بهبود روابط بانکی و خروج از فهرست سیاه این نهاد افزایش یافته است؛ اقدامی که می‌تواند گام مهمی در رفع محدودیت‌های مالی و اقتصادی کشور باشد.
در هفته‌های گذشته، بار دیگر موضوع پیوستن ایران به گروه اقدام مالی ویژه (FATF) و تلاش برای خروج از فهرست سیاه آن به یکی از مباحث اصلی محافل سیاسی و اقتصادی کشور تبدیل شده است. این مسئله تأثیر مستقیمی بر روابط بانکی بین‌المللی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و حتی مبادلات ارز کشور دارد.
ایران در تاریخ ۲ اسفند ۱۳۹۸ به لیست سیاه FATF اضافه شد. این فهرست شامل کشورهایی است که به‌نظر این نهاد، همکاری کافی در مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم را ندارند.
FATF چیست و چرا اهمیت دارد؟
گروه اقدام مالی ویژه (Financial Action Task Force) یک سازمان بین دولتی است که در سال ۱۹۸۹ توسط کشورهای گروه هفت (G7) تأسیس شد. مأموریت این نهاد تدوین استانداردهای جهانی برای مقابله با پولشویی، تأمین مالی تروریسم و اشاعه سلاح‌های کشتار جمعی است.
این سازمان شامل بیش از ۴۰ عضو رسمی است و توصیه‌های آن توسط بیش از ۲۰۰ کشور و نهاد بین‌المللی به اجرا در می‌آیند. FATF براساس میزان پیشرفت کشورها در اجرای توصیه‌هایش، آن‌ها را ارزیابی و در دو فهرست نظارتی طبقه‌بندی می‌کند: لیست خاکستری و لیست سیاه.
لیست سیاه؛ جایی برای کشورهایی که همکاری نمی‌کنند
لیست سیاه FATF که نام رسمی آن "High-Risk Jurisdictions subject to a Call for Action" است، شامل کشورهایی با "نقص‌های ساختاری جدی" در سیستم مالی و نظارتی می‌شود که تمایلی به اصلاح آن نشان نمی‌دهند.
در حال حاضر، تنها سه کشور در این فهرست قرار دارند:
ایران
کره شمالی
میانمار
قرار داشتن در این فهرست به معنای انزوای مالی ملموس در نظام بانکی جهانی است. بانک‌ها و مؤسسات مالی بین‌المللی موظف‌اند تعاملات خود با کشورهای حاضر در این فهرست را به شدت محدود یا متوقف کنند. این وضعیت موجب افزایش هزینه‌های مبادلات، کاهش اعتبار بین‌المللی و دشواری در جذب سرمایه‌های خارجی می‌شود.
لیست خاکستری؛ مرحله هشدار قبل از سیاهی کامل
لیست خاکستری FATF شامل کشورهایی است که اگرچه در زمینه مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم ضعیف عمل می‌کنند، اما برنامه‌ای اصلاحی مشخص ارائه داده و در حال اجرای آن هستند. این کشورها تحت نظارت دقیق قرار دارند و در صورت عدم تحقق تعهدات خود، احتمال انتقال به لیست سیاه وجود دارد.
بر اساس آخرین به‌روزرسانی FATF در اکتبر ۲۰۲۵، کشورهایی چون لبنان، سوریه، ویتنام، ونزوئلا، نپال، ساحل عاج، کنیا، لائوس و یمن در لیست خاکستری جای دارند.
تجربه موفق ترکیه
یکی از نمونه‌های قابل‌توجه در این زمینه ترکیه است که در ژوئن ۲۰۲۴ موفق شد پس از سه سال تلاش، از لیست خاکستری FATF خارج شود. آنکارا به کمک تصویب قوانین جدید، شفاف‌سازی تراکنش‌ها و راه‌اندازی سامانه‌های نظارتی برای جلوگیری از فعالیت‌های مشکوک، توانست اعتماد FATF را جلب کند. این اقدام باعث بهبود رتبه اعتباری ترکیه و ارسال پیامی مثبت به بازارهای مالی جهان شد.
کارشناسان معتقدند که تجربیات ترکیه، می‌تواند الگویی برای ایران باشد، به شرط آن‌که توافق و همکاری ملی برای پیشبرد لوایح مرتبط با FATF در دستور کار قرار گیرد.
<
ایران و FATF؛ فرصتی برای بازگشت
ایران از سال ۱۳۹۵ همکاری خود با FATF را آغاز کرد و در برهه‌ای موفق به خروج از لیست سیاه شد، اما به‌دلیل تعلیق لوایح مرتبط در مجمع تشخیص مصلحت نظام و عدم تکمیل تعهدات، مجدداً به لیست سیاه بازگشت.
کارشناسان هشدار می‌دهند که حضور ایران در این فهرست، حتی تعامل مالی با کشورهای هم‌پیمان مانند چین و روسیه را نیز با مشکل مواجه کرده است، چرا که بانک‌های آن‌ها نیز به توصیه‌های FATF پایبند هستند.
تحلیلگران بر این باورند که خروج از لیست سیاه بدون اصلاحات عمیق در ساختارهای نظارتی و تصویب قوانین مرتبط، امکان‌پذیر نیست. با این حال، تجربه ترکیه و سایر کشورها نشان می‌دهد که شانس بازگشت ایران به تعاملات مالی جهانی همچنان وجود دارد، اگر اراده سیاسی لازم برای این موضوع فراهم شود.
بازگشت ایران به همکاری با FATF تنها یک موضوع فنی و بانکی نیست؛ این تصمیم بعدی راهبردی با ابعاد سیاسی و اقتصادی گسترده خواهد بود. خروج از لیست سیاه می‌تواند راه را برای بازسازی اعتماد مالی، کاهش هزینه‌های تجارت بین‌المللی و بهبود وضعیت اقتصادی کشور هموار کند. با این حال، تحقق این هدف به شفافیت مالی، تصویب قوانین مناسب و تعهد دستگاه‌های اجرایی به اجرای استانداردهای جهانی نیاز دارد. بدون این تلاش‌ها، انزوای ایران در نظام بانکی بین‌المللی ادامه خواهد داشت.
