تعریف و ماهیت قرض‌الحسنه
بر اساس تعاریف فقهی و مصوبات شورای فقهی بانک مرکزی، قرض‌الحسنه به وامی اطلاق می‌شود که فرد یا نهاد قرض‌دهنده آن را با نیت خیر و بدون دریافت سود به فرد نیازمند پرداخت می‌کند. در بانکداری ایران، این نوع وام با کارمزد ۰ تا ۴ درصد جهت پوشش هزینه‌های اداری، و بدون سود متداول بانکی به متقاضیان تعلق می‌گیرد.
اهداف اعطای وام قرض‌الحسنه
بانک‌ها و مؤسسات مالی در راستای مسئولیت اجتماعی و سیاست‌های رفاهی، این تسهیلات را در محورهای زیر ارائه می‌کنند:
ازدواج جوانان
سرمایه در گردش کسب‌وکارهای خرد
تأمین جهیزیه، بارداری، کفالت و...
سقف تسهیلات و شرایط پرداخت
مطابق با آخرین مصوبه شورای پول و اعتبار در سال ۱۴۰۳، سقف وام قرض‌الحسنه به شرح زیر تعیین شده است:
نوع وام سقف ریالی کارمزد مدت بازپرداخت
ازدواج ۲۴۰ میلیون تومان (دو نفره) ۴٪ تا ۱۰ سال
ضروری بدون سپرده ۵۰ میلیون تومان ۲–۴٪ تا ۵ سال
با سپرده‌گذاری متقابل تا ۳۰۰ میلیون تومان ۰–۲٪ تا ۶۰ ماه
درمانی/تحصیلی/کسب‌وکار خرد ۲۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان ۰–۴٪ ۱۲ تا ۶۰ ماه
برخی بانک‌ها مانند رسالت، مهر ایران، صادرات و ملی وام‌های بدون ضامن یا با ضمانت سفته ارائه می‌دهند.
بانک‌ها و مؤسسات پیشگام در ارائه قرض‌الحسنه
در حال حاضر، چندین بانک و صندوق معتبر به‌صورت جدی در این حوزه فعالیت دارند:
بانک قرض‌الحسنه مهر ایران
بانک اقتصاد نوین و سینا (محدود)
صندوق رفاه دانشجویان وزارت علوم و بهداشت
این بانک‌ها از طریق سامانه‌هایی مانند مرآت (برای اعتبارسنجی)، اپلیکیشن‌های بانکی و شعب حضوری، فرآیند تسهیل دریافت وام را سرعت بخشیده‌اند.
مزایای وام قرض‌الحسنه
بدون سود بانکی
کارمزد ناچیز
حمایت از اقشار کم‌درآمد
ترویج فرهنگ تعاون و مشارکت
تسهیل‌گر ازدواج، تحصیل، درمان و اشتغال
چالش‌ها و نقدها
با وجود مزایای گسترده، این تسهیلات با چالش‌هایی نیز روبه‌روست:
سخت‌گیری برخی بانک‌ها در ضمانت‌نامه
کمبود منابع در برخی مناطق محروم
عدم نظارت کامل بر مصرف تسهیلات
امتیازبندی پیچیده در سامانه‌های اعتبارسنجی
پیشنهاد کارشناسان
کارشناسان اقتصادی پیشنهاد می‌کنند برای ارتقای اثربخشی این وام‌ها:
تخصیص بخشی از منابع صندوق توسعه ملی به بانک‌های قرض‌الحسنه
تسهیل فرآیند وثیقه و ضمانت
هوشمندسازی اعطای وام بر اساس نیاز واقعی و عدالت جغرافیایی
ترویج صندوق‌های خانوادگی و محلی با نظارت قانونی
وام قرض‌الحسنه نه‌تنها یک ابزار مالی، بلکه یک مدل مشارکت اجتماعی و اخلاقی در بانکداری اسلامی است که می‌تواند با تقویت و توسعه زیرساخت‌های شفاف و عدالت‌محور، نقش مهمی در کاهش شکاف طبقاتی و توسعه اقتصادی ایفا کند. حمایت دولت و مشارکت مؤثر مردم، کلید موفقیت پایدار این نظام مالی مردمی است.
