تغییرات ژئوپلیتیکی در قفقاز؛ تهدیدی نوظهور علیه امنیت ملی ایران + نقشه ها را ببینید

 کریدور زنگزور، نوار باریکی از خاک ارمنستان، در ظاهر تنها راهی است برای اتصال جمهوری آذربایجان به نخجوان. اما پشت این ظاهر ساده، رقابت‌های پیچیده بین‌المللی جریان دارد. پیشنهاد آمریکا برای در اختیار گرفتن این مسیر به مدت یک قرن، زنگ خطری جدی برای ایران و کل محور شرق است.

کریدوری که جغرافیای سیاسی منطقه را تغییر می‌دهد

سفیر ایالات متحده در ترکیه اخیراً از آمادگی کشورش برای مدیریت این کریدور از طریق یک شرکت خصوصی خبر داده؛ پیشنهادی که اگرچه از سوی ایروان رد شده، اما پشت پرده آن نشان‌دهنده هدفی فراتر از حل مناقشات محلی است: تسلط آمریکا بر گلوگاه‌های حیاتی منطقه و حذف رقبای ژئوپلیتیکی.

اهداف پنهان غرب در کریدور زنگزور

آنچه این کریدور را برای آمریکا مهم کرده، صرفاً ارتباط آذربایجان با نخجوان نیست؛ بلکه اهمیت آن در موقعیت حساس جغرافیایی‌اش است. زنگزور می‌تواند مسیر جایگزین انتقال انرژی از آسیای مرکزی به اروپا شود، بدون عبور از ایران یا روسیه.

از دید آمریکا، این مسیر می‌تواند همزمان چند هدف را محقق کند:
۱. کاهش نفوذ ایران در تجارت منطقه‌ای،
۲. حذف روسیه از معادلات انرژی اروپا،
۳. فشار غیرمستقیم بر چین در پروژه کمربند و جاده (BRI)،
۴. تقویت اتحادهای ترک‌زبان به رهبری ترکیه، همسو با ناتو.

ایران در محاصره راهبردی؟

پروژه زنگزور، در صورت اجرا، به معنای حضور دائمی بازیگران غربی در مرز شمالی ایران خواهد بود. این مسئله برای تهران صرفاً یک نگرانی سیاسی نیست، بلکه تهدیدی مستقیم علیه منافع اقتصادی و امنیتی کشور به‌شمار می‌رود.

این طرح، در امتداد سیاست‌های گسترده‌تری قرار دارد که هدف آن کاهش وزن راهبردی ایران در مسیرهای ترانزیتی است. با ناامن شدن مسیرهای جنوبی به ‌دلیل تنش‌های دریای سرخ و تنگه هرمز، غرب به‌دنبال رگ حیاتی جایگزینی برای تأمین انرژی اروپا است و زنگزور می‌تواند همین نقش را ایفا کند.

از انرژی تا اطلاعات؛ حضور آمریکا چه معنایی دارد؟

واگذاری ۳۲ کیلومتر جاده به آمریکا، یعنی اجازه دسترسی واشنگتن به یکی از حساس‌ترین نقاط قفقاز. این حضور می‌تواند علاوه ‌بر کنترل انرژی، امکان شنود، پایش و عملیات‌های اطلاعاتی علیه ایران و متحدانش را نیز فراهم آورد.

ترکیب این حضور با حمایت کشورهای خلیج‌فارس و تمرکز واشنگتن بر کریدور میانی (از دریای خزر تا اروپا) یا همان ترانس کاسپین، می‌تواند آرایش ژئوپلیتیکی جدیدی را در منطقه شکل دهد؛ آرایشی که محور ایران-روسیه-چین را به حاشیه می‌راند.

آینده زنگزور؛ میدان نبرد دیپلماسی منطقه‌ای

هرچند ارمنستان فعلاً با پیشنهاد آمریکا مخالفت کرده و ترکیه نیز ابراز بی‌اطلاعی نموده است، اما شواهد نشان می‌دهد که تلاش‌ها برای اجرای این پروژه ادامه دارد. آذربایجان، ترکیه و برخی دولت‌های غربی در تلاشند تا با ایجاد ائتلافی جدید، مسیر زنگزور را هر چه سریع‌تر فعال کنند.

در مقابل، ایران نیازمند یک راهبرد فعال، هوشمند و چندلایه در قفقاز جنوبی است؛ راهبردی که فقط بر مخالفت بسنده نکند، بلکه با بهره‌گیری از ابزارهای دیپلماتیک و اقتصادی، وزن خود را در این معادله حفظ و تثبیت کند.

حسن کریم‌نیا، کارشناس حمل‌ونقل و ترانزیت، در مصاحبه با خبرگزاری فارس عنوان کرد که در حال حاضر برای مسیر ترکیه و آذربایجان دو مسیر جایگزین قابل اجرا وجود دارد، اولی اسکله رو-رو بندر امیرآباد است که قدمت ۲۰ ساله دارد و هنوز اجرایی نشده، دومی مسیر ارمنستان-گرجستان است که روابط سیاسی و اقتصادی با این دو کشور پیشرفت خاصی نداشته است.

جاده‌ای که فراتر از ترانزیت است

کریدور جعلی زنگزور (سیونیک ارمنستان) به ظاهر یک مسیر ارتباطی است، اما در عمل، خط مقدم نبرد ژئوپلیتیکی میان شرق و غرب است. غرب با استفاده از ابزارهای نرم و زیرکانه، در حال بستن کمربند محاصره بر محور ایران-روسیه-چین است. ایران اگر می‌خواهد نقشی در آینده تجارت منطقه داشته باشد، باید بیش از پیش به بازی پیچیده‌ای که در مرزهای شمالی‌اش در حال شکل‌گیری است توجه کند.

منبع: همشهری انلاین