ابهام، ترس و مهاجرت سرمایه
محمد نعمت‌زاده
اقتصاد ایرانی: بازار سهام در دومین روز معاملاتی هفته، با افت شاخص‌ها همراه بود و خروج پول از سهام و حق‌تقدم به ثبت رسید. البته در این روز، صندوق‌های اهرمی و سهامی با ورود پول همراه بودند. در مجموع به نظر کارشناسان و فعالان بازار سرمایه، بورس همچنان با ترس، ابهام و مهاجرت سرمایه مواجه است که مرتفع شدن آن به شفاف شدن افق سیاسی و اقتصادی کشور نیاز دارد.
محمدرضا بیک‌زاده‌مقدم، کارشناس بازار سرمایه به ارزیابی شرایط فعلی بازار سهام، مولفه‌های اثرگذار و چشم‌انداز آتی پرداخت و گفت: در شرایط فعلی، بازار سهام به وضوح دچار نوعی «پنیک» و ترس عمیق شده است. سرمایه‌گذاران با نگرانی و بلاتکلیفی قابل‌توجهی مواجه‌اند؛ چرا که بازار سهام همواره آینده را پیش‌خور می‌کند، و در حال حاضر، آینده‌ای که پیش روی فعالان بازار است، به‌شدت مبهم و غیرقابل پیش‌بینی به نظر می‌رسد. پس از رخداد نظامی اخیر، سه سناریوی کلی برای ادامه مسیر محتمل بود: نخست، بازگشت به تنش و درگیری‌های نظامی جدید؛ دوم، حرکت به سمت مذاکره و باز شدن باب گفت‌وگو و سوم، ورود به یک وضعیت بلاتکلیف، مبهم و بی‌سرانجام. متاسفانه، به نظر می‌رسد سناریوی سوم، یعنی همان وضعیت نامعلوم و فرسایشی، اکنون در حال وقوع است.
این حالت ابهام‌آلود نه تنها بازار سرمایه، بلکه کل جامعه را در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی به حالت تعلیق درآورده است. وقتی مردم نمی‌دانند قرار است چه اتفاقی بیفتد، طبیعتا خرید، فروش و سرمایه‌گذاری را به حالت تعلیق درمی‌آورند. همین موضوع باعث کاهش محسوس گردش نقدینگی در اقتصاد شده است؛ به‌گونه‌ای که حتی در پایین‌ترین سطوح بازار نیز شاهد رکود و سکون هستیم. بازار سهام هم از این قاعده مستثنی نیست. معاملات به‌شدت کم‌رمق شده و اکثریت فعالان در صف فروش قرار دارند. اگر بخواهیم به وضعیت بنیادی سهام نگاه کنیم، بسیاری از نمادها به محدوده‌های ارزنده‌ای رسیده‌اند. در حال حاضر، می‌توان تعداد زیادی از سهام را یافت که با نسبت قیمت به درآمد (P/E) حدود ۴ در حال معامله هستند. با این حال، نبود انگیزه خرید در بازار به دلیل ریسک‌های سیستماتیک و فضای مبهم حاکم، مانع از فعال شدن تقاضا شده است.
در چنین فضایی، سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند سرمایه خود را به سمت دارایی‌هایی با ریسک کمتر سوق دهند. از همین‌رو، طی یکی، دو روز اخیر شاهد افزایش تقاضا در بازار ارز و صندوق‌های طلا هستیم. برخی از سرمایه‌گذاران، در واکنش به احتمال کم‌رنگ شدن مذاکرات، بخشی از دارایی خود را به سمت خرید دلار، طلای فیزیکی یا صندوق‌های مبتنی بر طلا انتقال داده‌اند. در کنار این‌ها، بخش دیگری از نقدینگی نیز به سمت صندوق‌های درآمد ثابت هدایت شده است؛ به‌ویژه آن دسته از صندوق‌هایی که دارای ذخیره مثبت و دارای ترکیب دارایی کم‌ریسک‌تری هستند. این صندوق‌ها در حال حاضر به عنوان پناهگاهی موقت برای سرمایه‌گذاران عمل می‌کنند. در مجموع، آنچه در بازار دیده می‌شود، خروج محسوس نقدینگی حقیقی از بازار سهام و حرکت آن به سمت ابزارهای مالی با ریسک کمتر، نظیر صندوق‌های طلا و صندوق‌های درآمد ثابت است؛ وضعیتی که اگر ادامه‌دار باشد، می‌تواند پیامدهای عمیق‌تری برای آینده بازار سرمایه به همراه داشته باشد.
ابراهیم حاجی‌احمدی، کارشناس بازار سرمایه نیز گفت: در وضعیت کنونی، همچنان سایه ریسک‌های بالقوه سیستماتیک بر سر بازار سرمایه سنگینی می‌کند و طی هفته معاملاتی گذشته در حالی بیش از ۵ هزار و ۷۹۰میلیارد تومان توسط معامله‌گران حقیقی از بازار خارج شد که تقریبا به صورت میانگین ۵تا۶ همت صف فروش بدون متقاضی به صورت روزانه در بازار باعث شد بسیاری از معامله‌گران با چالش عدم نقدشوندگی مواجه شوند تا یکی از سیاه‌ترین هفته‌ها در تاریخ بازار سهام ایران رقم بخورد. وی افزود: طی هفته گذشته علاوه بر نگرانی در مورد شکنندگی آتش‌بس و احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه، بخشی از فشار عرضه سنگین ناشی از نگرانی در مورد احتمال تعطیلی یک هفته‌ای کشور و بورس در چنین شرایطی بود که با اعلام دولت، تعطیلی کشور به دلیل ناترازی در بخش آب و برق لغو شد.
از طرفی عدم بازگشایی خودرو به نگرانی‌ها دامن زد و خودرو بعد از ۵۰روز با گپ منفی سنگین بازگشایی و تا حدودی بار روانی ناشی از عدم بازگشایی طولانی‌مدت آن در بازار برطرف شد. موضوع دیگر اعلام تثبیت نرخ خوراک پالایشگاه‌ها تا آخر سال بود که بر این اساس انتظار می‌رود، حاشیه سود پتروپالایشی‌ها بهبود یابد و سود آنها قابل پیش‌بینی‌تر شود. همچنین فصل مجامع و تقسیم سود در کنار کاهش شدید قیمت‌ها باعث شد P/e بازار زیر میانگین و کف تاریخی خود قرار بگیرد و بخشی از فروشندگان تخلیه شوند. تمامی این موارد در کنار درخواست رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار، از وزیر صنعت در مورد تعیین تکلیف سریع‌تر قیمت‌گذاری خودرو و تحرکات مثبت در بخش اختیارها را می‌توان به عنوان محرک‌های مثبت مدنظر قرار داد.
این کارشناس بازار سرمایه اضافه کرد: در صورت عدم بروز ریسک سیستماتیک جدید انتظار می‌رود بازار در هفته پیش‌رو به تعادل نسبی برسد و با نوسانات مثبتی همراه باشد، کما اینکه همچنان نباید از سایه سنگین ریسک‌های سیستماتیک بالقوه نظیر مکانیسم ماشه، احتمال شکننده‌بودن آتش‌بس، وضعیت اقتصاد ناتراز کشور، انقباض پولی و اثر آن بر جو بازار غافل شد. به نظر کماکان رویکرد نوسان‌گیری برای افراد ریسک‌پذیر می‌تواند در اولویت باشد. با توجه به فرار سنگین سرمایه از بازار فعلا نمی‌توان رشد پایدار را از بازار انتظار داشت، کما اینکه بورس به دلیل ریسک‌های سیستماتیک موجود بی‌شک یکی از ارزان‌ترین بازار‌ها در دنیا محسوب می‌شود، اما این موضوع به منزله عدم امکان افت بیشتر و رشد آنی و پایدار نیست. زیرا مادامی که سایه سنگین ریسک‌های بالقوه سیستماتیک بر سر بازار باشد قاعدتا اثر مفروضات تحلیل به حاشیه رانده شده و این امر به تعمیق رکود در بازار دامن می‌زند.
حاجی‌احمدی در پایان گفت: از منظر تکنیکی مادامی که شاخص زیر سطح کلیدی ۲میلیون و ۹۵۰ هزار واحد تا ۳میلیون قرار داشته باشد، هر نوسان مثبتی را می‌توان موقت در نظر گرفت. در حال حاضر نزدیک‌ترین سطح مقاومتی شاخص کل در محدوده ۲میلیون ۸۴۰ هزار واحد و نزدیک‌ترین سطح حمایتی بازار در محدوده ۲میلیون و ۶۴۰ هزار واحد واقع شده که می‌تواند باعث نوسانات مثبتی طی روزهای آینده در بازار شود. در صورت از دست رفتن این سطح حمایتی افت بیشتر اجتناب‌ناپذیر خواهد بود و در چنین سناریویی انتظار می‌رود احتمالا شاخص در مسیر اهدافی حوالی ۲میلیون و ۵۰۰ هزار واحد تا ۲میلیون و ۴۵۰ هزار واحد قرار بگیرد.
