خط لوله باکو-اوکراین/ پیامدهای حمله روسیه برای ایران

اقتصاد ایرانی: حمله روسیه به خط لوله گاز آذربایجان-اوکراین در نزدیکی مرز رومانی، نشان‌دهنده تغییر استراتژی امنیتی مسکو و تاکید بر نفوذ ژئوپلیتیکی در کریدورهای انرژی است؛ اقدامی هشدارآمیز برای اروپا و ناتو در شرایط تنش‌های منطقه‌ای.

تحولات اخیر در مناقشه روسیه و اوکراین نشان‌دهنده بازتعریف پارادایم امنیتی توسط مسکو هستند. فراتر از خطوط مقدم نظامی، کریدورهای انرژی به میدان رقابت جدیدی تبدیل شده‌اند. حمله روسیه به خط انتقال گاز آذربایجان-اوکراین در مرز رومانی، نه تنها اقدامی تصادفی نبوده، بلکه حرکتی سنجیده برای ارسال پیام به اروپا و ناتو است. پیامی که تاکید دارد: «آسیب‌پذیری انرژی شما، اهرم فشار امنیتی ماست.»

حمله پهپادی و پیامدهای فوری

چهارشنبه گذشته، ایستگاه کمپرسور گاز اورلوکا در مرز رومانی-اوکراین توسط پهپادهای روسیه مورد حمله قرار گرفت و بخشی از زیرساخت انتقال گاز آذربایجان به اوکراین آسیب دید. این حمله پس از آن اتفاق افتاد که اوکراین، قرارداد واردات گاز از آذربایجان را از طریق کریدور ترانس‌بالکان منعقد کرده بود؛ اقدامی که هدفش کاهش وابستگی به منابع انرژی روسیه بود. این حادثه نشانگر واکنش روسیه به تلاش‌های اوکراین برای جایگزینی مسکو به‌عنوان تامین‌کننده انرژی اروپا است.

تقابل منافع منطقه‌ای؛ ایران، روسیه و آذربایجان

برنامه‌های بلندپروازانه آذربایجان برای تبدیل شدن به تامین‌کننده انرژی منطقه، در تعارض با منافع ایران و روسیه قرار دارد. تولید گاز آذربایجان، اگرچه فعلاً ۴۰ میلیارد مترمکعب است، اما با استراتژی‌هایی که به دنبال نقش‌آفرینی در تامین انرژی اروپا دارد، با چالش‌های ژئوپلیتیکی همراه است. نزدیکی باکو به قدرت‌های غربی و اسرائیل، موجب شده تا برنامه‌های انرژی این کشور به عنوان تهدیدی امنیتی برای تهران و مسکو تلقی شود.

در این میان، موضوع سواپ گازی ایران با روسیه، اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. مسیر این سواپ گازی باید از مسیرهای امن‌تری مانند ارمنستان یا ترکمنستان عبور کند تا ایران تحت فشار آذربایجان قرار نگیرد.

هراس اروپا از بحران انرژی و پیام پوتین

خط لوله گازی که از باکو آغاز شده و از طریق ترکیه، بلغارستان و رومانی به اوکراین ختم می‌شود، هدفی استراتژیک برای فشار روسیه به اروپا بود. این اقدام، تهدید جدی برای امنیت کریدورهای انرژی اروپا محسوب می‌شود. قاره سبز به شدت از جهش قیمت انرژی هراس دارد؛ تجربه بحران انرژی در سال ۲۰۲۲ نشان داد که این مساله می‌تواند اقتصاد اروپا را به شدت مختل کند. در جدول زیر، برخی از پیامدهای بحران سال ۲۰۲۲ بررسی شده است:

بازندگان دیگر بازی

علاوه بر اروپا، آذربایجان و ترکیه نیز بازندگان این بازی پیچیده هستند. حمله به زیرساخت‌های حیاتی آذربایجان، نشان داد که امنیت کریدورهای انرژی این کشور تضمین‌شده نیست و این موضوع می‌تواند سرمایه‌گذاران اروپایی را دلسرد کند. ترکیه نیز که می‌خواست به‌عنوان یک هاب گازی نقش‌آفرینی کند، با تهدیدات مشابهی مواجه شده است.

اقدام روسیه به حمله به خط لوله گازی آذربایجان به اوکراین، تحولاتی را به وجود آورده که باید به عنوان زنگ خطری برای کشورهای منطقه‌ای و بین‌المللی تلقی شود. همه بازیگران باید راهبردهای خود را با معادله جدیدی تنظیم کنند که بر پایه امنیت انرژی و ژئوپلیتیک شکل گرفته است.