۲۰ درصد آب کشور ناپدید شد

تصاویری که در فضای مجازی از وضعیت سد‌های تهران و کم‌آبی در استان‌های مختلف کشور منتشر می‌شود، نگرانی‌های فراوانی را در میان مردم ایجاد کرده است. این بحران نیازمند همکاری همه مردم و مسئولان است تا بتوان از وضعیت موجود عبور کرد.

در طول یک دهه اخیر، اقداماتی از سوی دولت‌ها باید اجرایی می‌شد تا پیشگیری بهتری از مشکلات کم‌آبی صورت گیرد؛ با این حال، بی‌توجهی به برخی از مسئولیت‌ها، بحران را شدت بخشیده است و انتظار می‌رود مشکلات تا سال‌های آینده همچنان ادامه یابد.

چاه‌های فراوان بدون سنجش مصرف

چهار بخش اصلی مصرف آب کشور شامل کشاورزی، شرب و بهداشت، صنعت و محیط زیست است. در میان این بخش‌ها، کشاورزی با فاصله زیادی پرمصرف‌ترین است. اما درباره مصرف غیرمنطقی سایر بخش‌ها و هدررفت آب در مسیر انتقال، اطلاعات چندانی منتشر نمی‌شود.

عدم نصب دستگاه‌های سنجش مصرف آب بر اکثر چاه‌ها نیز باعث شده تا امکان مدیریت دقیق مصرف وجود نداشته باشد. این مشکل به خصوص در بخش کشاورزی بسیار جدی بوده و نیازمند اقدامات فوری است.

تحویل حجمی آب؛ یک قانون اجرا نشده

بر اساس آمار، تنها بر روی ۱۲۰ هزار حلقه چاه از کل ۴۱۶ هزار حلقه چاه کشاورزی کشور کنتور هوشمند نصب شده است. از این تعداد نیز بخشی از کنتورها قدیمی بوده و نیازمند جایگزینی با تجهیزات مدرن هستند.

از کل اراضی آبی کشور، تنها ۳ درصد از نقاط تعیین شده برای تحویل حجمی آب به بخش کشاورزی اجرایی شده است. این موضوع بر خلاف قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی بوده و نشان‌دهنده ضعف اجرای قوانین مرتبط با مدیریت مصرف آب است.

اختلافات آماری میان وزارتخانه‌ها

مصرف آب کشاورزی همچنان سهمی قابل توجه از منابع آب کشور دارد. اما اختلاف نظر بر سر این سهم میان وزارت جهاد کشاورزی و وزارت نیرو منجر به سردرگمی در برنامه‌ریزی‌ها شده است. در حالی که وزارت جهاد کشاورزی سهم را حدود ۷۰ تا ۷۵ درصد اعلام کرده، وزارت نیرو این رقم را ۸۷ تا ۹۲ درصد می‌داند.

اختلاف در محاسبات مربوط به تبخیر آب و تلفات انتقال، علت اصلی این اختلاف نظر است. با این وجود، بدون اصلاح روش‌های توزیع و تجهیز مزارع به آبیاری نوین، سهم کشاورزی همچنان بر مصرف آب سنگین است.

فرسودگی شبکه‌های توزیع و هدررفت آب

در شبکه‌های توزیع شهری، بیش از یک‌چهارم آب تولیدی – معادل ۳۰ درصد – بر اثر فرسودگی لوله‌ها و تاسیسات از دست می‌رود. همچنان در انتقال آب به بخش کشاورزی، تبخیر و نشت در کانال‌های روباز تا ۱۵ تا ۲۰ درصد برآورد شده است.

این هدررفت و عدم مدیریت مناسب، علاوه بر افزایش بحران کم‌آبی، منجر به افت سطح آب‌های زیرزمینی و حتی فرونشست زمین شده است. وزارت نیرو موظف به مسدودسازی چاه‌های غیرمجاز بوده؛ با این حال، هنوز بیش از ۴۰۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز فعال هستند.

چالش‌های اجرای الگوی کشت

یکی از مهم‌ترین راهکارهای مدیریت مصرف آب در کشاورزی، اجرای الگوی کشت محصولات است. اما به دلیل عدم وجود ابزار‌های کافی و قانونی برای اجرای این الگو، همچنان شاهد مشکلات در اجرای این طرح هستیم.

نبود حمایت‌های لازم مانند بیمه، تسهیلات مالی و آگاهی‌بخشی مناسب برای کشاورزان، باعث شده که این قانون به طور کامل اجرا نشود. بی‌توجهی به این امر منجر به هدررفت بسیاری از منابع آب و کشاورزی شده است.

اقداماتی که باید عملیاتی شود

از وزارت نیرو انتظار می‌رود اقداماتی همچون نصب سیستم‌های هوشمند سنجش مصرف در چاه‌ها، بازسازی شبکه‌های فرسوده و اجرای گسترده آبیاری نوین را با سرعت بیشتری عملیاتی کند.

اجرای کامل این پروژه‌ها در کنار مسدودسازی چاه‌های غیرمجاز می‌تواند از شدت بحران کاسته و هزینه‌های اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی را به حداقل برساند.