آیا تحریم‌های ایران آینده بازار نفت را به نفع روسیه تغییر می‌دهد؟
اقتصاد ایرانی: افزایش فشار اروپا، انگلیس و آمریکا بر درآمدهای نفتی روسیه برای تضعیف اقتصاد متاثر از جنگ اوکراین در جریان است، اما تهدید اصلی برای اقتصاد روسیه، نه تحریم‌های غرب، بلکه راهبرد اوپک پلاس و افزایش عرضه نفت از سوی برخی کشورهاست.
در هفته‌های اخیر، جهان شاهد افزایش فشار قدرت‌های غربی شامل اروپا، انگلستان و آمریکا بر منابع درآمدی انرژی روسیه بوده است؛ اقدامی که به نظر می‌رسد هدف آن تضعیف توان اقتصادی مسکو در ادامه ماشین جنگی خود باشد. با این حال، تهدید اصلی برای اقتصادی که از جنگ اوکراین تأثیرات عمیقی پذیرفته و بسیار آسیب‌پذیر شده، از سوی ائتلاف اوپک پلاس به وجود آمده است.
براساس گزارش منتشر شده توسط رسانه آمریکایی «فارین پالیسی»، برخی کشورها اخیراً با افزایش کم‌سابقه تولید نفت، تلاش کرده‌اند تا قیمت جهانی نفت را به پایین‌ترین سطح خود طی پنج ماه گذشته برسانند.
در چنین شرایطی، نفت تخفیف‌دار روسیه در خطر کاهش شدید درآمدی قرار دارد. اگر همان‌طور که تحلیل‌گران پیش‌بینی کرده‌اند قیمت نفت برنت به حدود ۵۰ دلار در هر بشکه برسد، نفت اورال روسیه با مشکلات مالی بزرگی روبه‌رو خواهد شد. این در حالی است که کرملین باید برای کسری بودجه‌ای آماده شود که از زمان آغاز جنگ علیه اوکراین بی‌سابقه بوده است.
افزایش تولید در شرایط کاهش تقاضای جهانی
در ماه‌های اخیر، ائتلاف اوپک پلاس شامل روسیه، تصمیماتی برای افزایش تولید نفت اتخاذ کرده است، اما این تصمیم‌گیری در زمانی انجام شده که مصرف جهانی نفت روندی کاهشی داشته است. کاهش رشد اقتصادی در اثر بحران‌های جهانی و گسترش خودروهای برقی، تقاضا را کمتر کرده است.
بازگشت صادرات نفت عراق از مسیر ترکیه، رشد تولید نفت در آمریکا، برزیل و گویان و عمده کشورهای آفریقا و آمریکای لاتین، بیش از هر زمانی بازار نفت را دچار عرضه فراگیر کرده است. نتیجه این رخدادها، کاهش مداوم قیمت جهانی نفت بوده که فقط طی سه هفته اخیر ۱۱ درصد افت را تجربه کرده است.
پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که این روند ادامه خواهد داشت و در سال آینده قیمت نفت برنت ممکن است در محدوده ۵۰ دلار تثبیت شود. این عدد، نسبت به قیمت‌های بالای ۸۰ دلاری در دوره‌های تنش خاورمیانه، به‌مراتب پایین‌تر است. برای روسیه که بودجه جدید خود را بر پایه نفت ۵۹ دلاری تنظیم کرده، این سقوط درآمدی می‌تواند به مشکلات جدی اقتصادی منجر شود.
ایران و تأثیرات آن در بازار جهانی نفت
رشدی که تولید نفت ایران در سال‌های اخیر با وجود تحریم‌های آمریکا تجربه کرده است، به‌ویژه در منطقه آسیایی، تأثیرات چشمگیری بر بازارهای نفت جهان داشته است. ایران موفق شده است تولید روزانه نفت و میعانات خود را به حدود ۴.۸ میلیون بشکه برساند و از این میزان، نزدیک به ۱.۷ میلیون بشکه را صادر کند.
تمامی این رخدادها در حالی رقم خورده که بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران، چین ، واردات خود را به روزانه ۱.۸ میلیون بشکه افزایش داده است؛ عددی که حتی از میزان خرید نفت چین از روسیه نیز فراتر رفته است.
این تأثیرگذاری دو جنبه دارد؛ از یکسو سهم عمده‌ای در افزایش عرضه نفت و کاهش قیمت آن ایفا کرده و از سوی دیگر موجب کمرنگ‌تر شدن نقش نفت روسیه در بازارهای آسیایی شده است. با این حال، اعمال محدودیت‌های جدی‌تر بر تهران می‌تواند عرضه جهانی نفت را کاهش داده و بار دیگر قیمت‌ها را جهش دهد؛ وضعیتی که به نفع کرملین تمام می‌شود.
تصورات خوش‌بینانه روسیه و واقعیت اقتصادی
دولت روسیه به درآمدهای نفتی جهت پایدار ماندن بودجه امید دارد. در همین حال، هلی سی‌مولا ، اقتصاددان برجسته، معتقد است که چنین خوش‌بینی‌ای یادآور سال ۲۰۲۲ است؛ سالی که کرملین تصور می‌کرد هزینه‌های نظامی فروکش خواهد کرد، اما جنگ به‌شدت برنامه‌های این کشور را تحت‌الشعاع قرار داد.
سی‌مولا هشدار داده که با ادامه جنگ، روسیه ممکن است ناچار شود هزینه‌های دفاعی خود را افزایش دهد که این امر می‌تواند وضعیت کسری بودجه را بحرانی‌تر کند. وی با اشاره به محدودیت دسترسی روسیه به منابع مالی خارجی و کاهش ذخایر صندوق نفتی این کشور، هشدار داد که کسری بودجه پیش‌بینی‌شده، برای اقتصاد روسیه بسیار نگران‌کننده است.
دلایل پشت پرده افزایش عرضه نفت
افزایش تولید نفت توسط اعضای اوپک پلاس تنها دلایل اقتصادی نداشته است؛ کشورهایی مانند قزاقستان از سهمیه‌های تولید تخطی کرده‌اند و این باعث شده که عربستان سعودی وادار شود کاهش تولید را به تنهایی جبران کند. این تغییرات موجب نارضایتی میان اعضای اوپک شده است.
به گفته تحلیل‌گران، اوپک مدت‌ها میان دستیابی به قیمت‌های بالا و کمک به تثبیت سهم بازار خود در نوسان بوده است؛ اکنون به نظر می‌رسد که اولویت اعضا بر بازگرداندن سهم بازار حتی به قیمت کاهش بهای نفت است.
فشار بیشتر بر روسیه از سوی اوکراین و غرب
حملات پهپادی اوکراین به پالایشگاه‌ها و زیرساخت‌های نفتی روسیه ضربه‌های شدیدی بر منابع انرژی این کشور وارد کرده است. این حملات باعث شده بخش بیشتری از نفت خام روسیه با تخفیف‌های بیشتر وارد بازار شود.
در این میان، اتحادیه اروپا نیز در حال تصویب بسته نوزدهم تحریم‌ها علیه مسکو است که محدودیت‌های بیشتری را بر ساختارهای اقتصادی روسیه اعمال خواهد کرد. بریتانیا نیز ده‌ها نفتکش و شرکت روسی را تحریم کرده و به جنگ اقتصادی علیه روسیه شدت بخشیده است.
در ایالات متحده نیز، دولت با فشار بر کشورهای مشتری نفت روسیه همچون هند و چین، تلاش می‌کند زمینه‌های خرید کمتر نفت روسیه را فراهم کند.
سال آینده؛ چالش اقتصادی برای روسیه و بازار نفت
با نگاهی به مجموعه فشار‌ها، از افزایش عرضه توسط اوپک گرفته تا گسترش تحریم‌های غرب، تصویری تاریک از آینده بازار نفت و اقتصاد روسیه شکل گرفته است. مسکو علاوه بر کسری بودجه، با چالش‌هایی همچون صادرات ارزان‌تر و محدودیت دسترسی به منابع مالی خارجی دست‌وپنجه نرم می‌کند.
بر این اساس، سال ۲۰۲۶ می‌تواند برای روسیه بسیار دشوارتر از سال‌های گذشته باشد؛ سالی که احتمالاً نتیجه و پیامدهای جنگ نه تنها در میدان نبرد، بلکه در عرصه بازار جهانی نفت به‌روشنی خود را نشان خواهد داد.
