ایران به صادرات میلیاردها لیتر آب دست زد
اقتصاد ایرانی: با وجود بحران بی‌آبی و قطعی آب، سالانه بیش از ۴ میلیون تن هندوانه در ایران تولید می‌شود و حدود ۶۰۰ هزار تن از این محصول، به خارج از کشور صادر می‌شود؛ ایران در حالی که مردمش با قطعی آب مواجه‌اند، آب خود را در قالب هندوانه صادر می‌کند؛ مفهومی که به آن "صادرات آب مجازی" گفته می‌شود.
در شرایطی که کشور با بحران کم‌آبی دست و پنجه نرم می‌کند، به نظر می‌رسد سیاست‌های مدیریتی برای صرفه‌جویی و حفاظت از منابع آبی، همچنان نیازمند بازنگری و بروزرسانی‌های جدی است.
مشکلات شدید بی‌آبی در شهرها
بسیاری از شهرهای ایران با مشکلاتی نظیر کمبود آب شرب و قطع مکرر آب روبرو هستند. از شهرهای بزرگی مثل تهران تا مناطق خشک مانند یزد و زاهدان، این نارضایتی مردم مشهود است. منشأ این مشکلات را می‌توان در کاهش ذخایر سدها، خشک شدن آب چاه‌های کشاورزی، و حتی نشست زمین جستجو کرد. با این اوضاع، زمین‌های کشاورزی همچنان درگیر کشت محصولات پرمصرف مانند هندوانه هستند.
چالش آبی در کشاورزی هندوانه
طبق گزارش‌های رسمی، بیش از ۲۷۰ شهر کشور در حال تجربه تنش آبی هستند. در این بین، تولید سالانه هندوانه در ایران بالا بوده و چیزی نزدیک به ۴ میلیون تن می‌رسد. این محصول برای تولید هر کیلو حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ لیتر آب مصرف می‌کند. به عبارتی سالانه حدود ۱.۵ میلیارد مترمکعب آب صرف تولید این محصول می‌شود.
صادرات آب مجازی
با وجود کمبود جدی آب در داخل کشور، سالانه ۶۰۰ هزار تن هندوانه به خارج از ایران صادر می‌شود. سهم عمده این صادرات به کشورهای خلیج فارس است که به دلیل مشکلات کمبود منابع آبی، مجبور به واردات محصولات کشاورزی هستند. این صادرات درواقع به معنای خروج آب ایران به صورت غیرمستقیم به کشورهایی دیگر است؛ فرآیندی که اصطلاحاً به آن «صادرات آب مجازی» گفته می‌شود.
مشکلات اقتصادی برای کشاورزان
قیمت فروش هندوانه در داخل ایران به‌قدری پایین است که اغلب برای کشاورزان صرفه اقتصادی ندارد. در برخی مناطق، قیمت هر کیلو هندوانه به کمتر از ۱۵۰۰ تومان رسیده است. این رقم حتی هزینه‌های تولید را هم پوشش نمی‌دهد و باعث شده کشاورزان محصولات را روی زمین رها کنند یا کنار جاده‌ها دور بریزند.
عدم اجرایی شدن الگوی کشت ملی
با وجود تاکیدات کارشناسان بر ضرورت اصلاح ساختار کشاورزی کشور، الگوی کشت ملی که می‌توانست راه‌حل این بحران باشد، همچنان اجرا نشده باقی مانده است. نه برنامه‌ای برای جلوگیری از کشت محصولات پرمصرف در مناطق خشک پیشنهاد شده، نه حمایتی برای کشاورزانی که تمایل به تغییر روش کشت دارند، ارائه شده است.
فقدان سیاست‌های اصلاحی در کشاورزی
نبود سیاست‌های تشویقی برای آبیاری نوین، کشت گلخانه‌ای و جایگزین‌های کم‌آب‌بر، وضعیت را بدتر کرده است. کشورهای دیگر که شرایط مشابهی داشتند، با تغییر سیاست‌گذاری، توانسته‌اند مصرف آب کشاورزی را به شدت کاهش دهند. اما در ایران، ادامه این روند می‌تواند پیامدهای نابودکننده‌ای داشته باشد. علاوه بر احتمال نابودی کامل منابع آب زیرزمینی، کشاورزان نیز در مسیری بی‌فرجام گرفتار شده‌اند. صادرات هندوانه در شرایط کنونی نه تنها افتخاری در بخش کشاورزی نیست، بلکه به عنوان یک عمل توجیه‌ناپذیر اقتصادی و محیط زیستی قابل نقد است.
