3 سناریوی احتمالی ایران پس از فعال شدن مکانیسم ماشه
اقتصاد ایرانی: فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط تروئیکای اروپایی، بازگشت تحریم‌های شورای امنیت را به‌همراه دارد که می‌تواند فشار اقتصادی بی‌سابقه‌ای بر درآمدها، بودجه و معیشت مردم ایران وارد کند و پیامدهای روانی و سیاسی آن بازارها را تحت تأثیر قرار دهد.
مکانیسم ماشه یکی از پرچالش‌ترین ابزارهای حقوقی و سیاسی در چارچوب توافق هسته‌ای ایران یا همان برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل است. این مکانیسم به طرف‌های برجام اجازه می‌دهد در صورت مشاهده عدم پایبندی اساسی یکی از اعضا، موضوع را به کمیسیون مشترک و سپس شورای امنیت ارجاع دهند و در نهایت، بدون نیاز به رأی‌گیری، تمامی تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران به صورت خودکار بازگردند.
پیامدهای اقتصادی و سیاسی فعال شدن مکانیسم ماشه
با فعال شدن مکانیسم ماشه از سوی تروئیکای اروپایی، شدت اثر بازگشت تحریم‌ها علیه اقتصاد ایران همچنان نامعلوم است. برخی تحلیلگران بر این باورند که چون تقریباً همه ابزارهای تحریمی آمریکا پیش‌تر اجرا شده‌اند، اثر اقتصادی مستقیم این اقدام ممکن است محدود باشد.
با این حال، پیامدهای روانی و سیاسی بازگشت تحریم‌ها می‌تواند بازارها را تحت فشار قرار دهد. حتی در صورت حمایت سیاسی روسیه و چین از ایران، شرکت‌های بزرگ این کشورها به دلیل نگرانی از تحریم‌های ثانویه آمریکا احتمالاً تعامل خود را کاهش خواهند داد.
اجرای مکانیسم ماشه؛ چالش‌ها و فرصت‌ها
احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه در شرایط کنونی بالا به نظر می‌رسد. در این میان، پرسش کلیدی این است که حتی اگر دولت‌های روسیه و چین از اجرای اسنپ‌بک امتناع کنند، آیا شرکت‌های بزرگ این کشورها نیز حاضر به پذیرش این ریسک خواهند بود؟
تجربه نشان داده است که رفتار شرکت‌ها عمدتاً بر اساس ارزیابی هزینه و فایده و ریسک‌پذیری در برابر تحریم‌های ثانویه آمریکا تعیین می‌شود. این شرایط می‌تواند منجر به کاهش تعامل اقتصادی با ایران شود، حتی اگر دولت‌های روسیه و چین با سیاست‌های واشنگتن همراهی نکنند.
پرسش‌های کلیدی درباره مکانیسم ماشه
۵ پرسش اصلی درباره پیامدهای فعال شدن اسنپ‌بک عبارتند از:
پرسش پاسخ| آیا باید از اسنپ‌بک ترسید؟ | باید با واقع‌بینی به آن نگاه کرد؛ نه اغراق و نه نادیده گرفتن خطرات واقعی. |
| آیا روسیه و چین مانع اثرگذاری آن خواهند شد؟ | از منظر سیاسی بله؛ اما شرکت‌های اقتصادی احتمالاً با احتیاط رفتار می‌کنند. |
| آیا تحریم‌های آمریکا اثربخش‌تر می‌شوند؟ | بله؛ زیرا بازگشت تحریم‌های سازمان ملل مشروعیت حقوقی برای آمریکا ایجاد می‌کند. |
| آیا بازگرداندن وضعیت به شرایط قبل ممکن است؟ | بازگشت به شرایط قبل زمان‌بر و نیازمند اجماع سیاسی گسترده است. |
| چه باید کرد؟ | راهکار ترکیب دیپلماسی فعال و آماده‌سازی اقتصادی داخلی است. |
سه سناریوی احتمالی پس از فعال شدن مکانیسم ماشه
حمید قنبری، معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه، سه سناریوی احتمالی پس از فعال شدن مکانیسم ماشه را به شرح زیر مطرح کرده است:
سناریوی نخست: بازگشت نمادین تحریم‌ها با تأثیر اندک، زیرا روسیه و چین آن را به رسمیت نمی‌شناسند.
سناریوی دوم: تحریم‌ها با مشارکت بیشتر اروپا و کاهش همکاری روسیه و چین اثرگذارتر خواهند بود و فشار بیشتری بر معیشت مردم وارد می‌کنند.
سناریوی سوم: اجرای تحریم‌ها با هماهنگی جهانی و فشار حداکثری، که موجب انسداد شبکه مالی و تجاری و فشار شدید بر اقتصاد کشور می‌شود.
بررسی راهبردهای ایران
برای مقابله با این شرایط، ایران باید از منظر حقوقی، دیپلماتیک و اقتصادی آمادگی خود را افزایش دهد. تنوع‌بخشی به شرکای تجاری، تقویت اقتصاد داخلی و استفاده از شکاف‌های ژئوپلیتیکی موجود از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند به کاهش اثرات تحریم‌ها کمک کنند.
تحلیل نهایی
مکانیسم ماشه، اگرچه ابزاری حقوقی و سیاسی پیچیده است، اما تاثیرگذاری آن به شدت وابسته به شرایط بین‌المللی، رفتار قدرت‌های بزرگ و توانایی‌های داخلی ایران است. ایران با اتخاذ راهبردهای صحیح می‌تواند فشارهای خارجی را مدیریت کرده و اثرات منفی آن‌ها را کاهش دهد.
تحریم‌ها هرگز به تنهایی سرنوشت یک کشور را تعیین نکرده‌اند و تعاملات منطقه‌ای، توانایی در بهره‌برداری از تضادهای قدرت‌های جهانی و تقویت بنیان‌های اقتصادی و اجتماعی مهم‌ترین عوامل موفقیت در مواجهه با فشارهای جهانی هستند.
