حقوق و مزایای بازنشستگان کشوری و تأمین اجتماعی/ کدام بهتر است؟
اقتصاد ایرانی: تفاوت حقوق و مزایای بازنشستگان کشوری و تأمین اجتماعی از موضوعات بحث‌برانگیزی است که به دلیل تأثیر مستقیم بر معیشت میلیون‌ها خانوار، بار دیگر در کانون توجه افکار عمومی قرار گرفته است.
در میان دغدغه‌های مطرح‌شده توسط بازنشستگان در رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی و تجمعات صنفی، کمتر موضوعی به اندازه تفاوت حقوق میان بازنشستگان صندوق بازنشستگی کشوری و سازمان تأمین اجتماعی حساسیت را بر‌انگیخته است. این اختلافات نه‌تنها اثرات مستقیمی بر معیشت میلیون‌ها خانواده دارد، بلکه بازتابی از ساختارهای مختلف تأمین مالی و روش‌های محاسبه مستمری این دو نظام بازنشستگی است.
بررسی تفاوت ساختاری صندوق بازنشستگی کشوری و سازمان تأمین اجتماعی
صندوق بازنشستگی کشوری و سازمان تأمین اجتماعی، دو نهاد با مأموریت‌های مشابه اما ساختارهای متفاوت هستند. صندوق بازنشستگی کشوری به‌طور عمده کارکنان دستگاه‌های دولتی را تحت پوشش قرار می‌دهد و درآمد آن بیشتر از بودجه عمومی دولت تأمین می‌شود.
در مقابل، سازمان تأمین اجتماعی یک نهاد سه‌جانبه بیمه‌گر است که منابع مالی آن از محل حق بیمه کارکنان، سهم کارفرمایان و تعهدات دولتی تأمین می‌گردد. این تفاوت‌ها موجب شده است که هر یک از این نهادها با چالش‌های متفاوتی در زمینه افزایش حقوق و مزایا روبه‌رو باشند. به باور کارشناسان حوزه رفاه، وابستگی مالی صندوق کشوری به بودجه دولت، این نهاد را در برابر تصمیمات مالی و اداری دولت آسیب‌پذیرتر کرده؛ در حالی که تأمین اجتماعی مجبور است به دلیل گستردگی جمعیت تحت پوشش و بار مالی سنگین، با احتیاط بیشتری برنامه‌ریزی کند.
فشارهای مالی و تبعات آن
در سال‌های اخیر هر دو صندوق با فشارهای مالی قابل‌توجهی مواجه شده‌اند. بااین‌حال بررسی‌ها نشان می‌دهد که شدت این فشارها در سازمان تأمین اجتماعی به دلیل تعداد بیشتر مستمری‌بگیران و شکاف عمیق میان ورودی و خروجی منابع مالی، بیشتر است. این فشارها به‌طور مستقیم بر توانایی این سازمان در افزایش حقوق‌ها تأثیر گذاشته است.
تفاوت در فرمول محاسبه حقوق بازنشستگی
یکی از عمده‌ترین دلایل اختلاف حقوقی میان بازنشستگان این دو نهاد به تفاوت فرمول محاسبه مستمری بازمی‌گردد. در صندوق بازنشستگی کشوری، حقوق بازنشستگان بر اساس "آخرین حکم شغلی"، "گروه و رتبه شغلی"، "سابقه خدمت" و "ضوابط اداری" تعیین می‌شود. این قوانین معمولاً ارتباط قوی‌تری میان حقوق شاغلان و بازنشستگان ایجاد می‌کنند. به همین دلیل، هرگونه تغییر در میزان فوق‌العاده‌ها یا امتیازات شاغلان به بازنشستگان نیز تعمیم داده می‌شود.
در سمت مقابل، سازمان تأمین اجتماعی مستمری را بر پایه "میانگین دستمزد دو سال پایانی خدمت" و "سابقه پرداخت حق بیمه" تعیین می‌کند. این روش باعث می‌شود هرگونه محدودیت در دستمزد رسمی کارگران بر مستمری بازنشستگان تأثیر مستقیم داشته باشد. اختلاف میان دستمزد واقعی و دستمزد بیمه‌شده از مهم‌ترین دلایل پایین‌تر بودن حقوق بازنشستگان تأمین اجتماعی در مقایسه با بازنشستگان کشوری است.
سیاست‌های همسان‌سازی و متناسب‌سازی
دو سیاست کلیدی در زمینه حقوق بازنشستگان، شامل "همسان‌سازی" در صندوق بازنشستگی کشوری و "متناسب‌سازی" در سازمان تأمین اجتماعی، نتایج متفاوتی به همراه داشته‌اند. در صندوق بازنشستگی کشوری این هدف طراحی شد که حقوق بازنشستگان به حدود ۹۰ درصد حقوق شاغلان هم‌رتبه برسد. هرچند اجرای کامل این هدف با محدودیت‌هایی همراه بوده، اما بازنشستگان کشوری رضایت نسبی بیشتری از این سیاست نشان داده‌اند.
از سوی دیگر، در سازمان تأمین اجتماعی سیاست متناسب‌سازی به دلیل کمبود منابع مالی، نتوانسته انتظارات بازنشستگان را به‌خوبی برآورده کند. بسیاری از بازنشستگان این سازمان اذعان دارند که حقوقشان متناسب با تورم یا افزایش حقوق شاغلان رشد نکرده است.
مزایا و خدمات رفاهی
تفاوت در ارائه خدمات درمانی و رفاهی نیز از دیگر موارد اختلاف‌برانگیز بین این دو نهاد است. بازنشستگان صندوق کشوری اغلب از بیمه تکمیلی سازمانی، تسهیلات بانکی و خدمات رفاهی ویژه برخوردارند. در حالی که بازنشستگان تأمین اجتماعی بیشتر به بیمه پایه این سازمان متکی هستند و برای دریافت خدمات تکمیلی به قراردادهای انفرادی رجوع می‌کنند. علی‌رغم تلاش‌ها برای بهبود خدمات درمانی بازنشستگان تأمین اجتماعی، همچنان انتقاداتی از کیفیت پوشش این خدمات وجود دارد.
جمع‌بندی و چشم‌انداز آینده
بررسی عوامل مؤثر بر تفاوت حقوق و مزایا میان بازنشستگان صندوق بازنشستگی کشوری و سازمان تأمین اجتماعی نشان می‌دهد که این اختلافات به دلیل ساختارهای متفاوت این دو نظام شکل گرفته است و نمی‌توان آن را به‌عنوان برتری یک گروه به گروه دیگر تفسیر کرد. با وجود افزایش هزینه‌های معیشتی و فشارهای ناشی از تورم، کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که اصلاحات ساختاری، تأمین منابع پایدار و بازنگری در فرمول‌های تعیین مستمری می‌تواند به بهبود عدالت میان بازنشستگان کشور کمک کند.
